Choć możliwość podzielenia się urlopem rodzicielskim przez oboje rodziców istnieje w Polsce już od co najmniej kilku lat, dotychczas bardzo niewielki odsetek par (ok. 1%) decydował się na taki krok. Natomiast już za kilka miesięcy w Polsce powinna zostać wprowadzona Dyrektywa Unii Europejskiej Work-Life Balance, która zakłada m.in. ustanowienie dwóch miesięcy nietransferowalnego urlopu rodzicielskiego przysługującego ojcu. Można mieć nadzieję, że przyczyni się to do tego, że większa liczba ojców będzie decydować się na zostanie w pełnym wymiarze godzin ze swoim dzieckiem, przynajmniej na kilka tygodni. Ale czy może to mieć jakiś wpływ na dalsze funkcjonowanie rodziny, relację tata-dziecko i rozwój dziecka? Co na ten temat mówią badania przeprowadzone w krajach, w których idea dzielenia się urlopem rodzicielskim (lub części urlopu przysługującej tylko ojcom) została wprowadzona wcześniej? Nie jest ich wiele (znacznie więcej skupia się na tym, jakie czynniki sprzyjają korzystaniu z urlopów przez ojców), ale postaram się wyłowić kluczowe wnioski.
ZAANGAŻOWANIE W OPIEKĘ NAD DZIECKIEM
Co najmniej kilka badań (np. Nepomnyaschy i Waldfogel, 2007; Schaber i in., 2021; Tanaka i Waldfogel, 2007) poddało weryfikacji, czy skorzystanie przez ojca z przynajmniej części urlopu rodzicielskiego/ ojcowskiego trwale wpływa na jego zwiększone zaangażowanie w relację z dzieckiem. Wyniki tych badań dosyć spójnie pokazują, że tak! Na przykład Nepomnyaschy i Waldfogel (2007) wykazali, że ojcowie, którzy skorzystali z urlopu rodzicielskiego dziewięć miesięcy po jego zakończeniu częściej podejmują się takich działań jak przewijanie i kąpanie dziecka. Efekt ten był tym silniejszy, im więcej czasu spędzili oni na urlopie rodzicielskim. Podobne wyniki uzyskali Tanaka i Waldfogel (2007) w swoim badaniu, w którym udział wzięło prawie 10 tys. rodzin. Skorzystanie z urlopu rodzicielskiego przez ojca okazało się predyktorem częstszego zaangażowania w przewijanie i karmienie dziecka. Co więcej, ojcowie, którzy poszli na urlop rodzicielski kilka miesięcy po jego zakończeniu częściej wstawali do dziecka w nocy, gdy to się budziło. Huerta wraz ze współpracownikami (2014), analizując dane pochodzące z Australii, Danii, Wielkiej Brytanii i USA, wykazała z kolei, że ojcowie korzystający z urlopu rodzicielskiego częściej, już po jego zakończeniu, spędzają z dzieckiem czas na wspólnym czytaniu oraz częściej usypiają dziecko.
Przywołane tutaj wyniki dosyć spójnie pokazują, że skorzystanie z urlopu rodzicielskiego/ ojcowskiego przez tatę może trwale zwiększać jego zaangażowanie w relację z dzieckiem i opiekę nad nim. Można to wyjaśnić na kilka sposobów. Po pierwsze, skorzystanie z urlopu to sposobność do nabycia większego doświadczenia i oswojenia się z dzieckiem. W związku z tym, takiemu tacie łatwiej jest się podjąć obowiązków, które po prostu nie sprawiają mu aż takich problemów i są znane oraz przewidywalne. Po drugie, ojcowie korzystający z urlopów rodzicielskich mogą „na własne oczy” doświadczyć, jak istotna jest dla ich dziecka relacja z nimi, co powinno motywować ich do większego zaangażowania. Po trzecie, doświadczając pozytywnych interakcji z dzieckiem i powiązanej z tym satysfakcji, mogą mieć większą motywację do inicjowania takich kontaktów w przyszłości. I, w końcu, podzielenie się urlopem rodzicielskim może sprzyjać bardziej egalitarnemu podziałowi obowiązków, łącznie z szybszym powrotem partnerki do pracy. Niejako wymusza to większe zaangażowanie ojców w kwestie dot. opieki i wychowania.
RELACJA Z DZIECKIEM I JEGO ROZWÓJ
Dla prawidłowego rozwoju dziecka niezwykle istotne jest posiadanie dobrej relacji z obojgiem rodziców. Sprzyja temu spędzanie z nimi czasu. Schaber ze swoim zespołem (2021) wykazała, że suma czasu spędzonego na różnego rodzaju urlopach (rodzicielski, ojcowski) przez ojca pozytywnie koreluje ze spędzaniem większej ilości czasu z dzieckiem, gdy to ma 14 miesięcy, szczególnie gdy tata w trakcie urlopu był jedynym opiekunem (mama była w pracy). Co więcej, długość przebywania na urlopie rodzicielskim przez tatę okazała się predyktorem lepszej relacji z dzieckiem, gdy miało ono 14 miesięcy. Należy jednak zaznaczyć, że uwzględnienie innych czynników (np. satysfakcja partnerki ze związku, wiek ojca, wykształcenie, okoliczności brania urlopu) osłabiało ten efekt, sprowadzając go do marginalnego poziomu istotności statystycznej. Wskazuje to, że zależności pomiędzy korzystanie z urlopu rodzicielskiego przez ojców a rozwojem więzi z dzieckiem nie są tak oczywiste. Samo zostanie na kilka tygodni z dzieckiem nie jest gwarantem zbudowania lepszej więzi, choć może temu sprzyjać. Potwierdzają to wyniki badania jakościowego z udziałem fińskich ojców (Eerola, 2014). Dosyć spójnie podkreślali oni w swoich wypowiedziach, że skorzystanie z urlopu ojcowskiego pomogło im zbudować lepszą relację z dzieckiem, bardziej zaangażować się w opiekę nad nim i obowiązki domowe.
Ciekawych wyników dostarczyło badanie Cools i współpracowników (2011) łączące wymiar skorzystania przez ojca z urlopu rodzicielskiego z osiągnięciami szkolnymi dziecka kilkanaście lat później. Zaobserwowano pewne zależności między długością czasu spędzonego przez ojca na urlopie ojcowskim a lepszymi osiągnięciami szkolnymi dzieci w wieku 16 lat, jednak nie były one zbyt silne i znajdowały się na granicy istotności statystycznej.
DOBROSTAN OJCÓW
Przegląd ponad dwudziestu badań dotyczących doświadczeń młodych ojców (Baldwin i in., 2018) pokazuje, że możliwość skorzystania z urlopu rodzicielskiego/ ojcowskiego znacząco redukuje doświadczany przez nich konflikt pomiędzy pracą zawodową (i finansową odpowiedzialnością za rodzinę) a chęcią zaangażowania się w relację z dzieckiem i życie rodzinne. Sprzyja też doświadczaniu rodzicielstwa jako czegoś pozytywnego. Co więcej sama możliwość skorzystania z takiego urlopu (tym bardziej, gdy jest ku temu zachęta ze strony pracodawcy) budowała poczucie uznania jako ważnego rodzica i motywowała do zaangażowania w rodzicielstwo. Z kolei, brak systemowych rozwiązań wspierających zaangażowanie ojców w opiekę nad dzieckiem doświadczany jest przez wielu mężczyzn jako coś, co pokazuje im, że nie są uznawani za istotnych, że całą uwaga poświęcana jest matkom oraz, że tylko one są spostrzegane jako ważne dla rozwoju dziecka. Natomiast dane zebrane Philpotta i Corcorana (2017) pokazują, że niemożność skorzystania z urlopu rodzicielskiego przez ojca jest czynnikiem 4-krotnie zwiększającym ryzyko wystąpienia depresji w ciągu pierwszego roku po narodzinach dziecka. Pokazuje to, że systemowe uwarunkowania dot. uprawnień urlopowych dla ojców znacząco modyfikują pejzaż ich doświadczeń i mogą ułatwiać lub utrudniać łączenie różnych ról.
Podsumowując ten krótki przegląda badań dotyczących długofalowych konsekwencji skorzystania przez ojców z urlopu rodzicielskiego i/ lub ojcowskiego można wskazać na kilka kluczowych wniosków. Po pierwsze, pójście przez tatę na urlop rodzicielski/ ojcowski pozytywnie wpływa na jego późniejsze zaangażowanie w relację z dzieckiem i opiekę nad nim. Po drugie, efekty te są silniejsze, gdy tata spędzi na urlopie więcej czasu. Po trzecie, skorzystanie z urlopu rodzicielskiego może też sprzyjać lepszej więzi z dzieckiem i jego lepszemu rozwojowi poznawczemu. Choć należy podkreślić, że wyniki te są niejednoznaczne. Skłania to do refleksji, że wiele czynników może moderować efekt skorzystania przez tatę z urlopu rodzicielskiego na rozwój relacji z dzieckiem i funkcjonowanie samego dziecka. W końcu, możliwość skorzystania z takiego urlopu jest czynnikiem wspierającym dobrostan samych ojców i pomagającym im sprostać kluczowym dla nich wyzwaniom okresu tranzycji do rodzicielstwa.
Bibliografia
1. Baldwin, S., Malone, M., Sandall, J., i Bick, D. (2018). Mental health and wellbeing during the transition to fatherhood. JBI Database of Systematic Reviews and Implementation Reports, 16 (11), 2118.
2. Cools, S., Fiva, J. H., & Kirkebøen, L. J. (2015). Causal effects of paternity leave on children and parents. The Scandinavian Journal of Economics, 117(3), 801-828.
3. Eerola, P. (2014). Nurturing, breadwinning, and upbringing: paternal responsibilities by Finnish men in early fatherhood. Community, Work and Family, 17(3), 308-324. https://doi.org/10.1080/13668803.2014.933774
4. Huerta, M. C., Adema, W., Baxter, J., Han, W. J., Lausten, M., Lee, R., & Waldfogel, J. (2014). Fathers’ leave and fathers’ involvement: Evidence from four OECD countries. European Journal of Social Security, 16(4), 308-346.
5. Nepomnyaschy, L., & Waldfogel, J. (2007). PATERNITY LEAVE AND FATHERS’INVOLVEMENT WITH THEIR YOUNG CHILDREN: Evidence from the American Ecls–B. Community, Work and Family, 10(4), 427-453.
6. Philpott, L. F., & Corcoran, P. (2017). Paternal postnatal depression in Ireland: Prevalence and associated factors. Midwifery, 56, 121-127. doi: 10.1016/j.midw.2017.10.009
7. Schaber, R., Kopp, M., Zähringer, A., Mack, J. T., Kress, V., & Garthus-Niegel, S. (2021). Paternal leave and father-infant bonding: findings from the population-based cohort study DREAM. Frontiers in Psychology, 12.
8. Tanaka, S., & Waldfogel, J. (2007). EFFECTS OF PARENTAL LEAVE AND WORK HOURS ON FATHERS’INVOLVEMENT WITH THEIR BABIES: Evidence from the millennium cohort study. Community, Work and Family, 10(4), 409-426.
Wykorzystane fotografie:
1. Kelly Sikkema / unsplash.com
2. Darkside-550 / pixabay.com
3. StockSnap / pixabay.com
Father_ing 