Depresja poporodowa u ojców

Coraz częściej wskazuje się na zagrożenie depresją poporodową u młodych rodziców. Rośnie liczba publikacji naukowych i popularnonaukowych dotyczących tego zagadnienia a sam temat nierzadko pojawia się przy okazji zajęć w szkołach rodzenia. Sam miałem okazję prowadzić kilka warsztatów dla mężczyzn dot. rozpoznawania symptomów depresji poporodowej u kobiet i tego, jak mężczyzna może wspierać swoją partnerkę wobec doświadczania tej choroby. Wciąż jednak niewiele uwagi poświęcono męskiej depresji poporodowej. I właśnie o tym dzisiaj, z okazji Międzynarodowego Dnia Walki z Depresją, chciałbym napisać kilka słów. Nie chcę skupiać się na opisywaniu symptomów depresji poporodowej (można je znaleźć np. tutaj), ale raczej chciałbym poświęcić uwagę temu, jak wielu mężczyzn się z nią zmaga, jakie mogą być tego konsekwencje dla nich i dla ich rodzin, jakie mogą być przyczyny męskiej depresji poporodowej i jak jej zapobiegać.

Metaanaliza badań dotyczących tego zagadnienia (Paulson i Bazemore, 2010) wskazuje, że depresja poporodowa u mężczyzn jest rzadsza niż u kobiet, ale nadal może dotykać od kilku do kilkunastu procent mężczyzn (w niektórych badaniach było to nawet więcej niż 20% uczestników). Choć badań na ten temat jest za granicą całkiem sporo, to nie udało mi się znaleźć naukowych opracowań, które weryfikowałyby częstość występowania depresji poporodowej u mężczyzn w Polsce. Przyjmując, że zjawisko to dotyczyłoby ok. 10% mężczyzn i, że w Polsce mamy 350-400 tys. urodzeń żywych rocznie (więc i podobną liczbę ojców), można orientacyjne szacować, że co roku ponad 30 tys. mężczyzn doświadcza depresji poporodowej. Dla porównania – Sopot ma 35 tys. mieszkańców. Skala zjawiska nie jest zatem mała. I nie dotyczy tylko mężczyzn, którzy zostają ojcami po raz pierwszy.

Epizod depresji w okresie poporodowym może znacząco wpływać na funkcjonowanie mężczyzny w wielu obszarach. Towarzyszące często depresji poczucie zmęczenia, trudności ze snem lub apetytem oraz obniżony nastrój mogą poważnie obniżać jakość codziennego życia. Zdecydowanie trudniejsze staje się także wypełnianie codziennych obowiązków – zarówno zawodowych jak i tych związanych z prowadzeniem domu i opieką nad dzieckiem. W związku z tym, że mężczyźni często są mniej gotowi do ujawniania swoich problemów i szukania pomocy, wzrasta ryzyko doświadczania przez nich poważniejszych konsekwencji depresji poporodowej (Letourneau i in., 2012). Doświadczanie depresji poporodowej przez mężczyzn wiąże się też często z trudnościami w relacji partnerskiej, obniżeniem jakości tej relacji, poczuciem braku intymności i problemami w sferze seksualnej (Bielawska-Batorowicz i in., 2006; Boath i in., 1998; Davey i in., 2006; Meighan i in., 1999).

Badania wskazują także na liczne konsekwencje doświadczania depresji poporodowej przez mężczyzn dla ich sposobu pełnienia roli rodzicielskiej. Ojcowie mierzący się z depresją poporodową częściej podejmują ryzykowne i niebezpieczne działania związane z opieką nad dzieckiem (np. mniej dbają o bezpieczeństwo w domu, zapominają o wizytach lekarskich), przywiązują mniejszą wagę do zdobywania wiedzy o adekwatnych sposobach wspierania dziecka i rozwijania kompetencji rodzicielskich a także podejmują mniej działań wspierających rozwój dziecka (Zajicek-Farber, 2010). Mają też mniej pozytywnych interakcji z dzieckiem (Hossain i in., 1994) i w kontaktach z nim przejawiają mniej ciepła i zaangażowania (Cummings i in., 2005; Paulson i in., 2009). Zaobserwowano także liczne długoterminowe konsekwencje doświadczania przez ojca depresji poporodowej. Można zaliczyć do nich trudności emocjonalne oraz behawioralne dziecka w wieku przedszkolny i większe ryzyko doświadczania przez dzieci poważnych problemów związanych ze zdrowiem psychicznym w wieku przedszkolnym i szkolnym (Ramachandani i in., 2005).  Inne badania (Kane i Garber, 2004) wskazują, że doświadczanie przez ojca depresji także w kolejnych latach życia związane jest z negatywnymi skutkami dla funkcjonowania dziecka, np. większym natężeniem problemów internalizacyjnych i eksternalizacyjnych oraz silniejszymi konfliktami na linii tata – dziecko.

Jeśli więc potencjalne skutki doświadczania przez mężczyzn depresji poporodowej mogą być tak znaczące zarówno dla nich samych, jak i ich rodzin, warto zatrzymać się na chwilę w poszukiwaniu możliwych czynników ryzyka wystąpienia depresji poporodowej u ojców. Przegląd badań dotyczących tego zagadnienia (Wee i in., 2011) wskazuje, że wcześniejsze epizody depresyjne, niska satysfakcja z relacji partnerskiej a także niski poziom wsparcia społecznego i emocjonalnego to jedne z głównych predyktorów rozwoju symptomów depresyjnych u mężczyzn w okresie poporodowym. Jeśli chodzi o potencjalne uwarunkowania osobowościowe, to natężenie symptomów depresji poporodowej było związane z silniejszą neurotycznością u mężczyzn (Dudley i in., 2001; Kaźmierczak i in., 2020; Wee i in., 2011). Poza tym z częstotliwość doświadczania depresji poporodowej przez mężczyzn może być istotnie związana z trudnościami doświadczanymi przez partnerkę – np. nieprzepracowaniem jakichś trudnych doświadczeń z własnej przeszłości, większymi trudnościami psychicznych w czasie ciąży i połogu, czy też trudnościami w opiece nad dzieckiem (Dudley i in., 2001). Może to sugerować, że wspieranie partnerki doświadczającej poważnych trudności związanych z macierzyństwem potrafi być mocno obciążające dla mężczyzn. Myślę, że można to porównać do wyzwania związanego z opieką nad osobą doświadczającą choroby fizycznej. Taki „opiekun” nierzadko doświadcza zmęczenia i bezradności a jednocześnie nie może liczyć na pomoc partnera i trudno mu ujawniać przed innymi swoje problemy, bo przecież „to druga osoba ma trudności i potrzebuje wsparcia”.

Nawiązując do opisanych powyżej czynników ryzyka związanych z występowaniem depresji poporodowej u mężczyzn, chciałbym wskazać na kilka możliwych kierunków profilaktyki w tym zakresie.

1. Edukacja przedporodowa
Zajęcia w ramach edukacji przedporodowej powinny poruszać także zagadnienia związane z potencjalnymi trudnościami, jakich mogą doświadczyć w tym okresie mężczyźni. Tak, aby byli oni lepiej przygotowani na zbliżające się wyzwania i świadomi, że wobec trudności warto szukać pomocy. Ponadto, edukacja przedporodowa dotycząca zagadnień ogólnych (np. rozwój dziecka, opieka nad nim itp.) powinna być szerzej dostępna dla ojców. Lepsze przygotowanie do nowej roli to mniejsze ryzyko zagubienia, bezradności i niepowodzeń. Więcej o perspektywach rozwoju edukacji przedporodowej dla mężczyzn pisałem tutaj.

2. Wsparcie społeczne
Nieocenioną pomocą dla młodych rodziców są wspierający znajomi oraz rodzina. Dotyczy to zarówno wsparcia emocjonalnego (np. możliwość podzielenia się trudnościami, rozmowa, wymiana doświadczeń) jak i instrumentalnego (np. pomoc z ogarnięciem domu, przygotowaniem posiłków, załatwieniem różnych spraw). Szczególnie cenne mogą być relacje z innymi mężczyznami, w których młody tata może podzielić się doświadczanymi problemami i ujawnić swoje emocje.

3. Grupy wsparcia dla ojców
Pomocne mogą być także grupy wsparcia dedykowane świeżo upieczonym ojcom. Bezpieczna przestrzeń moderowana przez specjalistę (np. odpowiednio przygotowanego psychologa) może dać mężczyznom okazję do wymiany doświadczeń, rozmów na ważne dla nich tematy, czy też podzielenia się przeżywanymi trudnościami w rozumiejącym i wspierającym gronie.

4. Wzorce społeczne
Jak już wspomniałem, dominujące w naszej kulturze wzorce społeczne nie sprzyjają ujawnianiu przez mężczyzn przeżywanych trudności i wątpliwości. Ważne wydaje się zatem promowanie wzorców, które dopuszczają męską wrażliwość a także to, że mężczyźni sami mogą potrzebować wsparcia.

5. Osobiste przygotowanie do ojcostwa
Zostanie tatą to ogromna zmiana w życiu mężczyzny. Jeśli ma on jakieś nieprzepracowane trudne doświadczenia z przeszłości lub widzi w sobie pewne nawyki czy sposoby reagowania, które utrudniają mu codzienne funkcjonowanie, to warto popracować nad tym zawczasu. Tak, żeby nowe wyzwania nie nałożyły się na stare rany lub deficyty.

Na koniec, krótki apel.
Panowie, to normalne, że możemy doświadczać trudności i nie radzić sobie w związku z nowymi wyzwaniami albo trudnościami, których doświadcza nasza partnerka. Dbając w tym wszystkim o nasze zdrowie psychiczne, dbamy o całą naszą rodzinę.

Drogie Panie, pamiętajcie, że rodzicielstwo to wyzwanie także dla Waszych partnerów. Jeśli macie wrażenie, że napotykają w nim trudności, w miarę własnych możliwości, starajcie się zachęcić ich do szukania potrzebnej im pomocy.

Bo czasem potrzeba dużo większej siły, aby przyznać się do własnej słabości niż, aby dusić ją w sobie.

Najważniejsza bibliografia

1. Bielawska-Batorowicz, E., & Kossakowska-Petrycka, K. (2006). Depressive mood in men after the birth of their offspring in relation to a partner’s depression, social support, fathers’ personality and prenatal expectations. Journal of Reproductive & Infant Psychology, 24(1), 21–29.
2. Boath, E. H., Pryce, A. J., & Cox, J. L. (1998). Postnatal depression: The impact on the family. Journal of Reproductive & Infant Psychology, 16(2–3), 199.
3. Cummings, E. M., Keller, P. S., & Davies, P. T. (2005). Towards a family process model of maternal and paternal depressive symptoms: Exploring multiple relations with child and family functioning. Journal of Child Psychology & Psychiatry, 46(5), 479–489.
4. Davey, S. J., Dziurawiec, S., & O! Brien-Malone, A. (2006). Men’s voices: Postnatal depression from the perspective of male partners. Qualitative Health Research, 16(2), 206–220.
5. Hossain, Z., Field, T., Goncalves, J., Malphurs, J., Valle, C., & Pickens, J. (1994). Infants of depressed mothers interact better with their non-depressed fathers. Infant Mental Health Journal, 15, 348–357.
6. Kane, P., & Garber, J. (2004). The relations among depression in fathers, children’s psychopathology, and father–child conflict: A meta-analysis. Clinical psychology review, 24(3), 339-360.
7. Kaźmierczak, M., Michałek-Kwiecień, J., Kiełbratowska, B., & Karasiewicz, K. (2020). Osobowość rodziców i doświadczenia matek w opiece nad dzieckiem jako predyktory depresji poporodowej u par w okresie przejścia do rodzicielstwa. Psychiatr. Pol, 54(5), 991-1005.
8. Letourneau, N. L., Dennis, C. L., Benzies, K., Duffett-Leger, L., Stewart, M., Tryphonopoulos, P. D., … & Watson, W. (2012). Postpartum depression is a family affair: addressing the impact on mothers, fathers, and children. Issues in mental health nursing, 33(7), 445-457.
9. Meighan, M., Davis, M. W., Thomas, S. P., & Droppleman, P. G. (1999). Living with postpartum depression: The father’s experience. The American Journal of Maternal/Child Nursing, 24(4), 202–208.
10. Paulson, J. F., & Bazemore, S. D. (2010). Prenatal and postpartum depression in fathers and its association with maternal depression: a meta-analysis. Jama, 303(19), 1961-1969.
11. Ramchandani, P., Stein, A., Evans, J., & O! Connor, T. G. (2005). Paternal depression in the postnatal period and child development: A prospective population study. Lancet, 365(9478), 2201–2205.
12. Ramchandani, P. G., O’Connor, T. G., Evans, J., Heron, J., Murray, L., & Stein, A. (2008). The effects of pre‐and postnatal depression in fathers: a natural experiment comparing the effects of exposure to depression on offspring. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 49(10), 1069-1078.
13. Ramchandani, P., & Psychogiou, L. (2009). Paternal psychiatric disorders and children’s psychosocial development. The Lancet, 374(9690), 646-653.
14. Wee, K. Y., Skouteris, H., Pier, C., Richardson, B., & Milgrom, J. (2011). Correlates of ante-and postnatal depression in fathers: a systematic review. Journal of affective disorders, 130(3), 358-377.
15. Zajicek-Farber, M. (2010). The contributions of parenting and postnatal depression on emergent language of children in low-income families. Journal of Child and Family Studies, 19, 257–269.